Reguły dziedziczenia konta w OFE i subkonta w ZUS

Jak wiadomo, każdy ubezpieczony w ZUS pracownik odprowadza co miesiąc składkę emerytalną, wynosząca 19,52 proc. zarobków. Obecnie trafia ona na dwa lub trzy konta: podstawowe konto ZUS (I filar), subkonto ZUS (II filar) i ewentualnie konto w OFE (II filar). Pytanie brzmi: które składki podlegają dziedziczeniu w przypadku śmierci ubezpieczonego, a które bezpowrotnie przepadają?
Odpowiedź na pozór jest prosta, ale w miarę, jak zagłębimy się w temat, stanie się skomplikowana. Zacznijmy jednak od bezspornych faktów: otóż składki emerytalne zgromadzone na podstawowym koncie ZUS (I filar) nie podlegają dziedziczeniu. Koniec, kropka. Z chwilą śmierci ubezpieczonego, jego składki przejmowane są przez ZUS i zasilają budżet tej instytucji. Nie zobaczy ich nigdy ani małżonka zmarłego, ani jego dzieci.

Inaczej przedstawia się sprawa ze składkami zgromadzonymi na rachunku w OFE i na subkoncie ZUS (II filar). Podlegają one dziedziczeniu na tych samych zasadach, niezależnie od konta. Zanim poznamy reguły tego dziedziczenia, zatrzymajmy się na chwilę i spróbujmy oszacować wielkość zgromadzonych kwot.

Po wejściu w życie nowelizacji ustawy o OFE i zmuszeniu nas do podjęcia decyzji o kontynuowaniu bądź zaniechaniu oszczędzania w OFE, podział naszej składki emerytalnej (19,52 proc.) pomiędzy poszczególne konta wygląda następująco:

• 12,22 proc. jest zapisywane na indywidualnym koncie podstawowym w ZUS,
• 7,3 proc. zostanie zapisane na indywidualnym subkoncie w ZUS (dotyczy rezygnujących z OFE),
• 4,38 proc. zostanie zapisane na indywidualnym subkoncie w ZUS (dotyczy osób, które zechcą pozostać w OFE)
• 2,92 proc. zostanie zapisane na koncie w OFE (oczywiście, dotyczy tylko osób, które zechcą pozostać w OFE).

Ewentualne dziedziczenie dotyczy zatem 7,3 proc. naszych składek (gromadzonych co miesiąc) na subkoncie ZUS albo też 4,38 proc. na subkoncie ZUS i 2,92 proc. na koncie OFE.

To podsumowanie nie oddaje jednak całej prawdy, gdyż nie uwzględnia faktu, że w 2014 roku aż 51 proc. aktywów (kapitału ze składek) zgromadzonych na rachunkach w OFE zostało „przeprowadzonych” na subkonta w ZUS. Oznacza to, że procentów opisujących podział składki pomiędzy poszczególne konta nie należy traktować dosłownie, gdyż subkonta ZUS wzbogaciły się jednorazowo kosztem OFE i są tam obecnie zapisane całkiem spore kwoty.

Podział procentowy nie uwzględnia także tzw. suwaka, czyli mechanizmu przesuwania na 10 lat przed datą przejścia na emeryturę po 1/10 rocznie kapitału z OFE na subkonto w ZUS.

Reguły dziedziczenia II filara oraz premia gwarantowana

Połowa pieniędzy należy się współmałżonkowi zmarłego, druga połowa należna jest osobie wskazanej.

W sumie więc kapitał zgromadzony na subkoncie zyskuje w miarę upływu lat coraz bardziej na znaczeniu.

Przejdźmy teraz do reguł dziedziczenia. Ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych przewiduje wypłatę środków zgromadzonych na rachunku osoby ubezpieczonej w związku z jej śmiercią w dwóch częściach. Pierwsza część należy się małżonkowi zmarłego członka OFE, druga część należna jest osobie wskazanej (uposażonej) przez zmarłego członka OFE.

Zgodnie z postanowieniem art. 131 ustawy, OFE dokonuje wypłaty połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na rachunek małżonka w otwartym funduszu, w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Jeżeli więc nie nastąpiło żadne ograniczenie wspólności, na rachunek małżonka, prowadzony w OFE, zostanie przelana połowa zgromadzonych środków. Jeżeli małżonek zmarłego nie ma rachunku w OFE i nie założy go samodzielnie, fundusz zobowiązany jest taki rachunek założyć.

Co ciekawe, o pieniądze zgromadzone w OFE lub na subkoncie ZUS przez osobę zmarłą mogą ubiegać się także byli małżonkowie, o ile do momentu rozwodu, separacji czy umowy wyłączającej wspólność małżeńską pomiędzy członkiem OFE a partnerem obowiązywała ustawowa wspólność majątkowa.

Środki zgromadzone na rachunku zmarłego członka OFE, które nie zostaną wypłacone małżonkowi ubezpieczonego, przekazywane są, zgodnie z postanowieniem art. 132, osobom uposażonym przez zmarłego. Wypłaty takiej dokonuje się w terminie 3 miesięcy, ale nie wcześniej niż w terminie miesiąca od dnia przedstawienia dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby uprawnionej. Wypłata następuje w formie wypłaty jednorazowej lub w ratach płatnych przez okres nie dłuższy niż 2 lata, zgodnie z pisemną dyspozycją osoby uprawnionej.

Osób uprawnionych może być kilka. Zmarły, wybierając osoby uprawnione do dziedziczenia, zaznacza udziały procentowe każdej z wymienionych osób – otrzymają one wypłaty w formie bezpośredniej (przekaz pocztowy lub przelew). Natomiast, jeśli uposażonym jest współmałżonek, to może (ale nie musi) przekazać uzyskane środki na swój rachunek lub na subkonto w ZUS lub OFE.

Osoba ubiegająca się o wypłatę środków po zmarłym obowiązana jest okazać: odpis aktu zgonu, odpis aktu małżeństwa oraz pisemne oświadczenie stwierdzające, czy do chwili śmierci członka funduszu nie zaszły żadne zmiany w stosunkach majątkowych między małżonkami.

Jeżeli wskazano uposażonych, kapitał zgromadzony na rachunku OFE nie wchodzi w skład masy spadkowej i tym samym nie mają tu zastosowania przepisy Kodeksu cywilnego (np. uznanie uposażonego za niegodnego dziedziczenia nie ma znaczenia przy przyznaniu środków z OFE).

W razie braku osób wskazanych przez zmarłego, zgromadzone na subkoncie pieniądze wchodzą w skład spadku. W przypadku, gdy osoba uposażona odrzuciła spadek, nie może się ona domagać wypłacenia środków zgromadzonych na rachunku zmarłego.

Wszystkie powyższe reguły dziedziczenia dotyczą także subkonta w ZUS.

Podkreślmy, że zarówno spadkobiercy prawni, jak i inne osoby wskazane przez członka OFE, odziedziczą środki z funduszu (oraz z subkonta ZUS) tylko wtedy, gdy członek OFE (właściciel subkonta ZUS)_umrze jeszcze przed przyznaniem mu świadczenia emerytalnego.

Cezurą jest zatem osiągnięcie wieku emerytalnego. Jednakże osobie uposażonej przez emeryta, który posiadał subkonto ZUS i zmarł w okresie pierwszych trzech lat pobierania emerytury, należy się rodzaj rekompensaty – wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego w postaci tzw. wypłaty gwarantowanej (patrz infografika).

Wypłata gwarantowana jest ustalana jako różnica między kwotą środków zewidencjonowanych na subkoncie ZUS a iloczynem liczby pełnych miesięcy, jakie upłynęły od początku miesiąca, w którym po raz pierwszy wypłacono emeryturę, do końca miesiąca, w którym nastąpiła śmierć emeryta, oraz 1/37 części kwoty zewidencjonowanej na tym subkoncie.
Brak wskazania osoby uposażonej oznacza wskazanie jako osoby uposażonej współmałżonka, o ile w chwili śmierci emeryta pozostawał z nim we wspólności majątkowej, a w pozostałych przypadkach wypłata gwarantowana wchodzi w skład spadku.