Problemy rolników i 7 wniosków na temat rolniczych protestów. Czy realizacja postulatów pomoże i opłaci się?

W środę 20 marca w Polsce odbywa się szereg akcji protestacyjnych. To kolejny ze strajków, które są organizowane od miesięcy. Dwa główne hasła to rezygnacja z unijnego Zielonego Ładu i ograniczenie napływu towarów rolno-spożywczych z Ukrainy. Rolnicy blokują drogi i centra miast. Czy postulaty są słuszne i dadzą oczekiwane efekty? Przyjrzeli się temu naukowcy.

Dzień przed ogólnopolskim protestem rolników, 19 marca 2024 r. ukazał się raport Instytutu Finansów Publicznych „Ziarno niezgody: Analiza protestów rolniczych”. Publikację przygotowało 3 polskich naukowców:

• prof. Wawrzyniec Czubak z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
• prof. Benedykt Pepliński z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
• prof. Sławomir Kalinowski z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk.

Zacznijmy od spojrzenia na przytaczane w raporcie dane, czyli stronę ekonomiczną. Z publikacji wynika, że w handlu z Ukrainą jesteśmy na plus, ale nie w rolnictwie.

Autorzy przywołują dane Głównego Urzędu Statystycznego i na ich podstawie podają, że saldo handlowe jest dla Polski dodatnie od lat, a w 2023 r. wyniosło 31,4 mld zł. Naukowcy w wyniku porównania do 2021 roku obliczyli wzrost o 22,1 mld zł.

Dalej czytamy, że Ukraina zajmowała 7. pozycję pod względem eksportu, odpowiadając za 3,2 proc. całkowitego eksportu Polski. Natomiast pod względem importu Ukraina nie znalazła się nawet w pierwszej „10” partnerów, jej udział wyniósł 1,2 proc. w imporcie ogółem.

Gospodarka jako całość zyskuje, ale tak dobrze nie wygląda już bilans wymiany produktów rolnych i żywnościowych.

„Jeśli skupimy się wyłącznie na produktach rolnych, bilans handlowy Polski jest ujemny. Dla produktów pochodzenia zwierzęcego i roślinnego wynosi on -729,6 mln zł, a gdy uwzględnimy tłuszcze, oleje zwierzęce oraz gotowe artykuły spożywcze, wartość salda wymiany zagranicznej wynosi -3,0 mld zł”.

Naukowcy widzą ryzyko w nakładaniu embarga na towary z Ukrainy w postaci działań odwetowych, a tym samym straty dla innych gałęzi polskiej gospodarki.

Naukowcy zaczynają od określenia, co jest głównym powodem manifestacji rolniczych. Punkt pierwszy mówi o tym, że rolnicy protestują przeciwko Zielonemu Ładowi i importowi z Ukrainy, ale rdzeniem konfliktu jest spadek opłacalności. Choć rolnicy domagają się odejścia od Zielonego Ładu i embarga na ukraińskie produkty, główną przyczyną ich niezadowolenia jest pogarszająca się kondycja finansowa sektora rolnego.

W drugim punkcie autorzy raportu wskazują:

„Całkowite embargo na produkty z Ukrainy nie byłoby skutecznym rozwiązaniem problemów rolnictwa, a może wywołać negatywne konsekwencje w wymianie handlowej w ogóle. Konieczne jest porozumienie między Polską a Ukrainą w sprawie handlu produktami rolnymi”.

Trzeci wniosek mówi o tym, że ceny produktów rolnych w Polsce są bardziej zależne od sytuacji na rynkach światowych niż od importu z Ukrainy. Według naukowców nadprodukcja zbóż w Polsce i na świecie wpływa na ceny, a to czyni argumenty zwolenników embarga mniej przekonującymi.

„Analiza stanu zapasów zbóż w Polsce wskazuje, że import z Ukrainy nie miał decydującego wpływu na krajowe ceny, a skupienie się na modernizacji i poszukiwaniu nowych rynków zbytu byłoby bardziej efektywne”.

Punkt czwarty na liście wniosków również dotyczy embarga. Rozdrobnienie i niska produktywność wymagają więcej niż embarga. Zamiast skupiać się na blokowaniu importu, polskie rolnictwo potrzebuje długofalowych rozwiązań strukturalnych, takich jak

• integracja pionowa i pozioma
• modernizacja i inwestowanie w nowoczesne technologie.

Piąty wniosek: „Oczekiwania rolników dotyczące embarga na produkty rolno-żywnościowe z Ukrainy i sprzeciwu wobec Europejskiego Zielonego Ładu znajdują odzwierciedlenie również w innych krajach UE, ale nie zawsze są zgodne z rzeczywistymi przyczynami trudności ekonomicznych”.

W punkcie szóstym naukowcy podają, że saldo handlowe Polski z Ukrainą dla ogółu produktów jest dodatnie. Dodają, że import produktów rolnych stanowi tylko niewielką część wymiany handlowej, co ich zdaniem kwestionuje wpływ tego importu na całość sytuacji gospodarczej. „Wprowadzenie embarga na produkty rolne z Ukrainy mogłoby spotkać się z reakcjami odwetowymi, co zaszkodziłoby polskim eksporterom”.

Ostatni, siódmy wniosek jest poświęcony Zielonemu Ładowi, który według autorów razem z ekoschematami jest przedstawiany jako zagrożenie,

„jednak stanowią część szerszej europejskiej polityki mającej na celu zrównoważony rozwój rolnictwa. Odpowiednie wdrożenie i dostosowanie do lokalnych warunków, w tym właściwe przygotowanie gospodarstw, mogłoby przynieść korzyści polskim rolnikom w dłuższej perspektywie”.

Trzej profesorowie za mit uważają twierdzenie, że import produktów rolno-spożywczych z Ukrainy jest kluczowym czynnikiem wpływającym na sytuację rolników w Polsce. Inne wnioski z analizy:

• Dane wskazują, że import z Ukrainy nie ma znaczącego wpływu na spadek cen zbóż w Polsce, a szczególnie na ogólną sytuację zmian cen w UE.
• Embargo nie ma znaczącego wpływu na ceny w skali całego kraju, tym bardziej w warunkach jednolitego rynku rolnego, a ceny na rynkach rolnych zależą od wielu czynników, w tym od sytuacji światowej.
• Całkowite embargo na dostawy z Ukrainy do Polski nie zmieni wewnętrznej sytuacji rynkowej. Dominujący wpływ na ceny produktów w kraju, podobnie jak w całej UE, ma sytuacja światowa.
• Na embargu zyskaliby producenci zboża i owoców miękkich, ale straciliby producenci gotowych wyrobów spożywczych i produktów pochodzenia zwierzęcego.

Do raportu nawiązuje Andrzej Przepióra na stronie Wielkopolskiej Izby Rolniczej. Zwraca uwagę na rozwierające się nożyce pomiędzy cenami skupu a kosztami produkcji rolniczej oraz rozdrobnienie agrarne i produkcyjne.

„Ze swojej strony dodałbym jeszcze naszą słabą pozycję marketingową na rynkach zagranicznych – naszymi produktami rolnymi handlują, pod swoimi markami, pośrednicy z Holandii czy Niemiec oraz dewastująca presję cenową wywieraną przez sieci detaliczne na pozostałych operatorów łańcucha spożywczego na rynku krajowym”.

Następnie podaje kolejny element wymagający poprawy:

„Naszą słabością jest również brak konsolidacji działań gospodarczych rolników i niechęć do współpracy. W Polsce powstało bardzo dużo grup producentów rolnych, ale poza nielicznymi wyjątkami, skupiają się one na transferze dotacji poprzez grupę do gospodarstw rolnych członków, a nie tworzeniu stabilnych struktur rynkowych”.

Zdaniem autora Wielkopolskiej Izby Rolniczej rolnictwu potrzebna jest nowa strategia dla jego rozwoju, która m.in. będzie uwzględniała wejście do Unii Europejskiej Ukrainy. „Chcę podkreślić, że jest to jedno z największych wyzwań, przed którym stanie branża rolno-spożywcza w Polsce”.