Oskarżone o czary kobiety płonęły na stosie w Zielonej Górze. By się przyznały do winy, strasznie je torturowano

- Cieszę się, że żyję w tolerancyjnym mieście, choć wiem, że do ideału jeszcze sporo. Chciałabym, by każdy z nas czuł się tutaj dobrze i bezpiecznie. By mógł żyć tak, jak chce i czuje. I by nie był przez nikogo oceniany. No chyba, że swoim zachowaniem czy słowami krzywdzi drugiego człowieka. Wtedy wiadomo, nie można być obojętnym. Ale to jedyna granica, której nie wolno przekraczać – mówi Ilona Janczukowicz – Nagła. – Chciałabym, by moje córki, gdy dorosną, mogły być po prostu sobą na różnych płaszczyznach i by nikt im nie mówił, jak mają żyć. Bo to przecież ich życie.

Nie zawsze jednak kobiety mogły się w Zielonej Górze czuć bezpiecznie. To przecież w tym mieście palono na stosie mieszkanki, które oskarżano o różne niepowodzenia i o czary. O tych niechlubnych kartach historii Winnego Grodu przypomina nam m.in. Igor Myszkiewicz w swojej książce „O czarownicy i potworze. Zielonogórskie procesy o czary”.

Zachowane dokumenty potwierdzają, że w mieście spalono 25 kobiet. Ale uważa się, że ta liczba mogła być dużo większa. Bo w jednym z największych skarbów Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, czyli tzw. Extracie, znajduje się skrót z protokołów z przesłuchań kobiet oskarżonych o czary. A były cztery takie księgi. Extract powstał po interwencji kancelarii cesarskiej w Wiedniu, gdzie odwoływano się od wyroków spalenia na stosie kobiet w Zielonej Górze. Czy zatem w przygotowanym na nowo dokumencie znalazły się wszystkie przypadki pozbawienia w tak okrutny sposób życia zielonogórzanek? Śmiało można stwierdzić, że ówczesne sądy wolałyby zachować pewne sprawy dla siebie.

Większości z nas palenie na stosach kojarzy z inkwizycją, z religią. Prawda jest taka, że takie rzeczy działy się już w starożytności. Znany to także ze średniowiecza.

- Palenie czarownic pojawiało się często w kulturze pogańskiej i przez Kościół przez pierwsze milenium jego istnienia zjawisko to było zwalczane. Uważano, że czary to wymysł, zabobon pogański. A skoro nie istnieją, to jakże można było za coś nierealnego karać? – mówi Igor Myszkiewicz.

Dopiero później pojawiło się pojęcie herezji, inkwizycji. Palono na stosie także naukowców, którzy głosili niezgodne z Biblią tezy, oskarżani byli nie tylko świeccy, ale i duchowni…

Niełatwo było odwrócić to, co głosił wcześniej Kościół, że czary są tylko wymysłem. Powstało mnóstwo traktatów na ten temat i początkowo nowa wykładania przyjmowała się dosyć opornie Pojawił się postulat, żeby procesami przeciwko czarownicom zajmowały się sądy świeckie, bo inkwizycja ma inne sprawy. Faktycznie inkwizycja miała walczyć z ruchami i osobami, które zagrażały i Kościołowi i państwu, a nie uganiać się za wiejską wiedźmą.

Sądy świeckie dostały szczegółową wykładnię, jak przeprowadzać procesy czarownic. Jak pozyskać zeznania, w jaki sposób aresztować czarownicę, jak sprawić, by ludzie popierali te działania. A także, jak przesłuchiwać kobiety – wiedźmy, jakie tortury wobec nich stosować, a nawet jakie pytania stawiać i w jaki sposób je zadawać. Można było korzystać z gotowych formularzy wyroku w liczbie kilkunastu. Spisane zostało, jaką karę ma otrzymać kobieta, która się przyzna do czarów od razu, a jaką, której trzeba było „pomóc”, by wyznała to, czego od niej oczekiwano.

Młot na czarownice – tak właśnie nazywał się katolicki traktat na temat czarownictwa, spisany przez dominikańskiego inkwizytora, profesora teologii Heinricha Kramera. Tekst ten traktowano przez trzy wieki jako podręcznik łowców czarownic. Książka w tamtych czasach była drugim po Biblii bestsellerem.

Procesami o czary zajmowały się sądy w miastach, ale i trybunały gminne. Nic dziwnego, zarabiano na tym sporo, o czym świadczy też fakt, że powstały nowe zawody, choćby profesjonalni łowcy czarownic!

Walki okresu wojny trzydziestoletniej przyczyniły się do zapoczątkowania procesów o czary w Zielonej Górze. Listę zielonogórskich ofiar otwierają cztery kobiety: żona wachmistrza, markietanka i żony dwóch zwykłych żołnierzy. Zostały spalone w 1640 roku, w trakcie działań wojny trzydziestoletniej. Taki rozkaz wydał dowódca oddziału szwedzkiego stacjonującego wówczas w Zielonej Górze.

Czternaście lat później na stosie spłonęła 84-letnia Katarzyna Funck z Łężycy. Kobieta została oskarżona o odebranie mleka krowom sąsiadów, sprowadzenie burzy na wieś, a także o wywołanie choroby u jednej z mieszkanek wsi. Zarzuty potwierdził sąd.

- Zwróćmy uwagę na to, że wojna trzydziestoletnia przeorała Zieloną Górę wzdłuż i wszerz. Przed jej wybuchem miasto liczyło 10 tysięcy mieszkańców, a po zakończeniu konfliktu – niecałe 2 tysiące – podkreśla Igor Myszkiewicz. - Koszmar wojny to przemarsze wojsk, plądrowanie miasta, cykliczne wypędzanie pastorów lub księży, zaraza, pożary.. No i już w czasie wojny trzydziestoletniej płoną tutaj pierwsze stosy… W 1663 roku rozpoczynają się procesy łańcuchowe – jedno oskarżenie prowadzi do następnego itd. Bo pytanie o wspólników jest kanonem.

Kobiety podczas tortur przyznawały się do bezczeszczenia komunii świętej, zaprzedania ciała i duszy diabłu, udziale w sabacie czarownic na Łysej Górze, wskazywały odpowiednich współodpowiedzialnych złych czynów. Byle tylko dłużej nie cierpieć…
Jak opowiada I. Myszkiewicz - tortury odbywały się pod ziemią, w pomieszczeniach kata, by nikt nie słyszał jęków i krzyków. Natomiast palenie na stosie przeprowadzano poza miejskimi murami, by ogień nie zagrażał drewnianym budynkom, które wówczas stały w Zielonej Górze. Wyznaczono dwa miejsca, gdzie ustawiano i podpalano stosy. To dzisiejszy plac przy ul. Drzewnej oraz przy obecnej Filharmonii Zielonogórskiej.

„1663, dnia trzynastego lipca w piątek w nocy w więzieniu diabeł złamał szyję starej czarownicy z Przylepu, zwanej Liehner. Zmarła czternastego, a dwudziestego czwartego została spalona”. „1663, dnia dwudziestego czwartego lipca w mieście były pławione Turken i Hauven, a piątego września zostały spalone. Turken miała przez trzy lata związek z diabłem i sprzedała żywe, sześciotygodniowe dziecko za korzec żyta (...). Hauven miała również do czynienia z szatanem przez cztery lata, zabiła swego szwagra, jak i bydło innych ludzi” - czytamy w dokumentach.

Początkowo o czary były oskarżane kobiety ułomne, ubogie, prostytutki. Nie cieszyły się one poparciem społecznym, więc wiadomym było, że nikt się za nimi nie wstawi. Ale w wyniku procesów łańcuchowych oskarżać zaczęto także zielonogórzanki z tzw. dobrych domów, przedstawicielki miejskiego patrycjatu. Wśród nich żony poważanych i szanowanych obywateli miasta: Elżbieta Grasse, Dorota Juthe i Elżbieta Apelt. Mężowie nie zamierzali tej sprawy zostawić i ostro zareagowali w obronie kobiet. Sąd wyższej instancji w Lwówku Śląskim nakazał dalszy tok postępowania wobec Elżbiety Grasse. Ona w wyniku tortur przyznaje się do winy i kontaktów z diabłem, potwierdza nazwiska innych kobiet, które miały zajmować się czarami. Gdy staje jednak na szafocie, mówi, że to nieprawda, że do takich wyznań została zmuszona siłą. Ponownie jest torturowana i znów zgadza się na wszystko, co pozwoli jej uniknąć ciężkich tortur. Ale kiedy znów ma być ukarana, znów odwołuje zeznania.

Tymczasem interwencja mężów uwięzionych zielonogórzanek dociera do samej kancelarii cesarskiej w Wiedniu. Niestety, Elżbiety nie udaje się już uratować. Natomiast dwie pozostałe kobiety uchodzą z życiem. Kancelaria cesarska zabrania bowiem dalej przeprowadzania procesów o czary. Nim jednak dokument wchodzi w życie, w Zielonej Górze spłonęły na stosie jeszcze dwie mieszkanki, pochodzące z wiejskiej sfery.

- Oskarżona o czary osoba, która zostawała zwolniona, musiała podpisać tzw. oczyszczenie sądowe, czyli przyznać się, że nie będzie wnosić żadnych roszczeń, ani mówić innym o tej sprawie, Że resztę swoich dni przeżyje po bożemu– zauważa Igor Myszkiewicz. – Takie dokumenty zachowały się do dziś i znajdują się w aktach zielonogórskich procesów o czary.

Jak można przeczytać w kronikach, ostatnią ofiarę spalono na stosie w Zielonej Górze dnia 6 lutego 1665 roku. Chociaż można też znaleźć datę 1796, ale tym razem na stosie nie straciła życia czarownica, ale... podpalacz. Podłożył on ogień z zemsty na niewiernej narzeczonej. I niewiele to miało wspólnego z czarami. Jak wyliczył kronikarz, na stos zużyto 23 sążnie drewna, 10 kop chrustu i dwie kopy słomy. Do tego dołożono jeszcze siarkę i smołę.

Zielona Góra nie była wyjątkiem. W tym samym czasie płonęły stosy m.in. w Zbąszyniu, Bytomiu Odrzańskim, Kolsku, Sulechowie, Szprotawie, Świebodzinie, Krośnie Odrzańskim, Gubinie, Głogowie i Gorzowie. W samych tylko Strzelcach Krajeńskich w czasie dwóch miesięcy spalono 150 kobiet.

Temat czarownic wydał się ciekawym do badań nie tylko dla Igora Myszkiewicza. Zajmowali się nim m.in. Władysław Korcz, Jarochna Dąbrowska-Burkhardt, Grzegorz Wanatko. Każdy z nich starał się spojrzeć na zagadnienie z innej strony.

Dodajmy, że autor najnowszej książki o procesach czarownic „O czarownicy i potworze. Zielonogórskie procesy o czary” Igor Myszkiewicz to absolwent Liceum Plastycznego oraz Instytutu Sztuki i Kultury Plastycznej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Zielonej Górze. Na co dzień jest kustoszem i plastykiem w Muzeum Ziemi Lubuskiej, a od blisko 25 lat udziela się w szeregach Zielonogórskiego Klubu Fantastyki Ad Astra, nieco krócej w Stowarzyszeniu Forum Art. Jest autorem, współautorem oraz ilustratorem książek i gier fabularnych. Na swoim koncie ma także komiksy m.in.: serii "Kryzys Wieku", "Zdeptaka" , "Paprochów Historii. Zielonogórskich podróży w czasie", "W SEPII". Jest też pomysłodawcą i ilustratorem antologii opowiadań fantastycznych "Fantazje Zielonogórskie”…

Marzanka wonna, czyli Zielona Góra od kuchni, dawne restauracje i stare przepisy pysznych dań
Zielona Góra Zdrój? Dlaczego nie?! Przecież w mieście działały aż trzy sanatoria!
Szok, jak dawniej w Zielonej Górze było zielono...
Tak Winne Wzgórze w Zielonej Górze zmieniało się przez lata