Mowa o milczącym dzwonie Ave Maria, który jest podwieszony na samej górze wieży katedry w Gorzowie. – Zaraz, zaraz. Coś pokręciliście. Przecież byłem na samej górze wieży i żadnego dzwonu tam nie było! – może się zdziwić ktoś z Czytelników.
Szybko więc wyjaśniamy: Ave Maria wisi ponad salą, która jest platformą widokową i wydaje się być ostatnim poziomem wieży. Nasz tajemniczy dzwon wisi tak wysoko, że nie wchodzą tam nawet przewodnicy: w barokowym hełmie wieży!
Cichutki przez piorun
Dzwon ten wykonany został z brązu w 1498 r. Skąd pewność do daty? Ponieważ jest na dzwonie inskrypcja w łacinie o treści: „Zdrowaś Mario, łaski pełna, Pan z Tobą/Roku Pańskiego 1498”.
W 1708 r. dzwon został trafiony piorunem. Ubytek po tym zdarzeniu ma kilka centymetrów wielkości. Wtedy też Ave Maria straciła kabłąk, czyli jedno z mocowań. Od tamtej pory była milcząca. Z tego też m.in. powodu została niemal zapomniana – bo też nikt w zasadzie przez dziesiątki lat nie zapuszczał się aż pod hełm katedralnej wieży.
Dopiero w 2007 r. podczas wielkiego remontu wieży, na 100 proc. gorzowscy muzealnicy upewnili się, że Ave Maria to na pewno dzwon sprzed wieków.
– Był w inwentarzach, więc nie traktowałbym go jako zaginionego. Jednak śmiało można powiedzieć, że był zapomniany. A podczas remontu mogliśmy go dotknąć, udokumentować stan i wygląd i przypomnieć – mówi Zdzisław Linkowski, kiedyś dyrektor Muzeum Lubuskiego w Gorzowie, który do dziś niezmiennie jest skarbnicą wiedzy o mieście i zabytkach.
Jednym z tych, którzy dzwon widzieli na wyciągnięcie ręki był Jan Zalewski ze Spichlerza (budynek muzealny na Zawarciu). To właśnie on udostępnił nam zdjęcia, które wówczas wykonał. Przypatrzcie im uważnie, bo najpewniej nigdy Ave Marii na żywo nie zobaczycie. Co innego inne katedralne dzwony. Tak, tak, jest ich więcej.
Czterech tenorów
Stanisław Samociak, jeden z katedralnych przewodników po wieży, dziarsko wdrapuje się po wąskich, stromych schodach, w końcu staje przy dzwonach i mówi: - Dzień dobry, moje kochane. Przyprowadziłem wam gościa!
Akurat te dzwony mogliście usłyszeć. I to nie raz. Pierwsza wzmianka o nich (a dokładnie o ich poprzednikach) była już w 1693 r. A dokładnie te, które dziś wiszą w katedralnej wieży (w połowie drogi do punktu widokowego), zostały odlane w 1921 r. w firmie Ulrich i Weule w Bockenem w Dolnej Saksonii. 12 marca 1922 zostały oficjalnie poświęcone i rozpoczęły swoją pracę w katedrze.
Razem ważą niemal 7,5 tony. I mają… imiona. – Największy z całej czwórki jest Modlitewny. Wisi osobno. A te trojaczki to Wiara, Nadzieja i Miłość – mówi przewodnik S. Samociak, pozując do zdjęcia z trojaczkami w tle.
Garść ciekawostek? Proszę bardzo! Samotny, wiszący nieco z boku Modlitewny ma średnicę dwóch metrów i jest na nim inskrypcja: „Stary dzwon posłużył ku obronie, teraz ja rozbrzmiewam na bożą chwałę”. Dzwon Nadzieja jest ozdobiony kotwicą i jest na nim napis: „Przynieś pokój po wszystkich cierpieniach, a sprawiedliwemu daj życie wieczne”. Dzwon Wiara ma napis: „Ludzie przychodzą, ludzie odchodzą, a Bóg trwa wiecznie”. A Miłość śle przesłanie: „Nie ma większej miłości nad tę, gdy oddaje się życie za przyjaciół”. Oczywiście wszystkie te napisy są w języku niemieckim!
Zmarł z żalu
Kiedy będziecie zwiedzać katedrę i podziwiać dzwony, na bank zauważycie zdjęcie, które wisi nieopodal. Przedstawia mężczyznę i dwie kobiety. To… dzwonnik Albert Hachmeister wraz z żoną Marią i córką Heleną.
Tak, tak. Katedra miała swojego dzwonnika. A Hachmeister był ostatnim człowiekiem, który piastował tę zacną funkcję. W latach 1890 – 1910 pan Albert wraz z bliskimi mieszkał w wieży w maleńkich pokoikach. Dzwonnikiem i strażnikiem, który alarmował miasto, był w sumie przez 27 lat. Nie była to lekka praca: wymagała wiecznego wdrapywania się na górę, a wodę i żywność dostarczano do wieży za pomocą koszyka. Pan Albert pilnował miasta dzień i noc. I miał specjalny system powiadamiania o tym, gdzie czai się zagrożenie. Jedno uderzenie w dzwon było znakiem, że widać pożar w śródmieściu, dwa – że pali się Przedmieściu Santockim (czyli dziś gdzieś za rondem Santockim), trzy dźwięki zwiastowały pożar w zachodniej części miasta, a cztery – gdzieś za Wartą. Sygnały od dzwonnika były bezcenne – pozwalały ówczesnym strażakom migiem jechać mniej więcej w kierunku ognia, który w tamtych latach potrafił czynić gigantyczne spustoszenia.
Z osobą dzwonnika wiąże się wzruszająca legenda: miał umrzeć z żalu i tęsknoty za dzwonami.
Było tak: w 1917 r. zarekwirowano trzy dzwony, by przetopić je na potrzeby wojskowe. A. Hachmeister autentycznie za nimi płakał. Zmarł kilka miesięcy później. Stąd właśnie słowa na tablicy w wieży, mówiące o tym, że odszedł z żalu i tęsknoty.
Organy dają radę
Musicie wiedzieć, że dzwonnik miał też zadania związane z… organami. On sam i cała jego rodzina pomagała poruszać miechami instrumentu. A jest to instrument wyjątkowy!
Pierwsza wzmianką o katedralnych organach pochodzi sprzed 453 lat, czyli z 1563 r. Jednak na pewno były zamontowane wcześniej, bo ów wzmianka to wspomnienie o remoncie instrumentu, jaki miał przeprowadzić fachowiec z Frankfurtu (organista Leonhardt).Być może pierwsza wersja katedralnych organów pochodzi aż z XIV wieku!
Te, które są dziś, to maszyneria z końcówki lat 20. XX w. W części składa się ona z organów które zainstalowano w katedrze w 1822 r. To muzyczne dzieło sztuki. Składa się z 2300 piszczałek, z których najmniejsza ma ledwie kilkanaście centymetrów, a największa aż 5,5 metra. I na dziś większych organów na Ziemi Lubuskiej nie ma.
Zwiedzając katedralną wieżę możecie zobaczyć olbrzymi miech, który „zasila” organy. Znajduje się na pierwszej kondygnacji. Zapewniamy: nie da się go przegapić. Przypomina położony na boku kaloryfer albo część gigantycznego akordeonu.
Trochę dat i faktów
Katedra to najstarszy zabytek w Gorzowie. Powstała w połowie XIII w. (po 1257 r.). Ważniejsze remonty kościoła Mariackiego przeprowadzono w latach: 1561, 1566, 1621, (wieża), 1708 (wieża), 1821-1822, 1902-1909, 1935-1936, 1953-1956. Ostatni duży był w 2007 r. Po nim wieżę udostępniono zwiedzającym.
Co ciekawe wieża, jaką dziś widzimy i jaką znamy, nie zawsze tak wyglądała. Dopiero w XVIII w. powstała ośmioboczna nadbudówka z hełmem, co sprawiło, że obiekt mierzy w sumie 40 m wysokości.
Tik, tak, tik, tak
Na uwagę zasługuje katedralny zegar. Pierwszy zawieszono na wieży w 1526 r. Jego kwadranse wybijał właśnie niemy dziś dzwon Ave Maria. Dziś serce napędu zegara to skomplikowana maszyneria, którą można obejrzeć z bliska na jednej z kondygnacji wieży.
Widok na całe miasto
Wbrew niektórym opiniom to katedra jest najwyższym budynkiem centrum Gorzowa (niektórym na pierwszy rzut oka wyższy wydaje się wieżowiec Przemysłówki – stojący nieopodal przy Wełnianym Rynku). Jeśli nawet nie za bardzo interesuje was historia, to i tak warto wejść na szczyt wieży, bo jest tam platforma widokowa. Widać z nich cztery strony świata. A dostrzec można m.in. obwodnicę – czyli przy dobrej pogodzie wzrok sięga naprawdę daleko. Fantastycznym pomysłem organizatorów wystroju wieży było zawieszenie w Puncie widokowym… zdjęć przedstawiających widoki sprzed lat. Można samodzielnie porównać dawną zabudowę i panoramę z obecną.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
