Szlakiem książąt piastowskich: Tam gdzie Bolesław z Ottonem III się spotykał

Park Słowiański w Szprotawie wygląda okazale, gości wita brama. Nasz przewodnik, Maciej Boryna, prawdziwa kopalnia wiedzy o przeszłości okolicy, najpierw pokazuje znak informujący, że znajdujemy się przed obiektem zabytkowym. Ten pagórek?

- To wzniesienie przed 1945 nosiło nazwę Nonnenbuschberg - opowiada Boryna. - Jednak już niemiecki historyk Konrektor Gloger określił je jako relikt średniowieczny, gród, sprzed czasów kolonizacji niemieckiej. Niedawno archeolog Mariusz Łesiuk, opierając się na znaleziskach, uważa, że mamy do czynienia z grodziskiem wczesnośredniowiecznym...

Chciał zaimponować

Mamy rok 1000. Niemiecki kronikarz Thietmar, który nie lubił Polaków, pisząc o spotkaniu cesarza z Chrobrym pochwalił: "W jaki zaś sposób był cesarz przez niego wówczas podejmowanym i przez jego kraj aż do Gniezna wiedziony, rzecz to nie do uwierzenia i wprost nie da się opowiedzieć".

Zgodnie z relacją obaj władcy przywitać mieli się w grodzie Ilva. Gdzie leży ten gród? Jak chce wielu historyków Iława, dzielnica Szprotawy. To było idealne miejsce - gród leżał na ziemi plemienia Dziadoszyców, na południowo-zachodniej rubieży księstwa polskiego.

Kolejna wzmianka w źródłach pisanych na temat Iławy nosi dopiero datę 1295 i dotyczy Gizylera - plebana z Ylavii. Od tej pory Iława pojawia się wielokrotnie w dokumentach średniowiecznych...

Wskazywano dwie możliwe lokalizacje grodu: na wyspie na lewym brzegu Bobru lub na jego prawym brzegu, na wzgórzu, gdzie znajduje się kościół p.w. Św. Andrzeja. W 1996 roku badania prowadzono zarówno na wyspie, jak i na wzgórzu kościelnym. Niestety wykopaliska dały wynik negatywny.

Spotkanie na środku rzeki

Najnowsze badania archeologiczne zmieniają podejście do informacji o istnieniu grodziska. Według entuzjastów położenie pagórka w dolinie Bobru odpowiada ustaleniom historyków opisujących wczesnośredniowieczny "protokół dyplomatyczny" wedle, którego na miejsce spotkania na wysokim szczeblu wybierano teren "neutralny", jakim właśnie jest środek rzeki.

Słynny zjazd w 1000 roku to jedna z najważniejszych dat w historii naszego kraju. Pretekstem była pielgrzymka do grobu św. Wojciecha. Wówczas ogłoszono utworzenie samodzielnej polskiej metropolii kościelnej oraz podległych jej trzech biskupstw. Cesarz zrzekł się także na rzecz Bolesława Chrobrego inwestytury (na ziemiach polskich oraz w przyszłości przez ten naród podbitych).

Władca piastowski zwolniony został również z obowiązku płacenia trybutu cesarstwu niemieckiemu oraz według przekazu Galla Anonima: "cesarz mianował go bratem o współpracownikiem cesarstwa i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego". Podczas zjazdu Otton III włożył na głowę Bolesława Chrobrego koronę, co uważa się bądź za akt czysto honorowy, bądź za nadanie godności patrycjusza rzymskiego lub króla.

Ofiarował mu też kopię włóczni św. Maurycego oraz gwóźdź z krzyża pańskiego, co miało symbolizować uznanie suwerenności polskiego władcy. W zamian następca Mieszka I podarował mu... ramię św. Wojciecha.

Dwa pytania do Jarosława Lewczuka, archeologa

1. Dlaczego uważa pan, że małe jest prawdopodobieństwo, że w szprotawskim Parku Słowiańskim odnaleziono Iluę?
- Rozpocznijmy od... początku, czyli od relacji Thietmara z wydarzeń roku 1000. 19-letni Otton III z Ratyzbony przez kraj Milczan i Dziadoszan dotarł do Gniezna. W drodze powrotnej kierował się na Magdeburg. Czyli te punkty są kluczowe dla naszej opowieści. Trasa, którą przemierzył nie jest znana. Zapewne starał się omijać nieprzebyte Bory Dolnośląskie od południa lub od północy pokonując mniej więcej 15-20 km dziennie.

- I pod Szprotawą nie było miejsca dla Ilui?
- A co to było ta cała Ilua? Kronikarz określił ją jako... miejsce. Nie jako gród lub obóz, ale tylko jako miejsce. Może się okazać, że Ilua to wcale nie to samo, co Ylavia, która pojawia się później. Przecież przez jakiś czas z tym określeniem utożsamiała się także Iłowa. Może okazać się, że jak w przypadku Calisii i Kalisza, to wcale nie musi być jednoznaczne. Wedle niektórych interpretacji Calisia leżała na południe od Karpat...

DĄB CHROBREGO

Jadąc od strony Szprotawy do Przemkowa należy przed pierwszymi zabudowaniami skręcić w prawo. Ten okazały dąb rośnie w odległości około dwustu metrów od miejscowości Piotrowice. Robi niesamowite wrażenie - obwód tego potężnego drzewa na wysokości 1,3 m wynosi 992 cm, a wysokość 29 metrów. Bo dąb szypułkowy "Chrobry" jest najstarszym obecnie przedstawicielem tego gatunku w Polsce. Jego wiek został określony na 750 lat.
Jak każde podobne drzewo ma swoją legendę. Oto cesarz Otton III tutaj właśnie spotkał się z Bolesławem Chrobrym w roku 1000 . Dokładne zbadanie wieku nestora przeczy temu podaniu, ale nazwa drzewa pozostała .

WAŁ CHROBREGO

Wały Śląskie - na dawnych mapach niemieckich oznaczane jako Dreigräben (trzy wały) to pas wielokrotnych wałów ziemnych opartych o naturalne przeszkody, ciągnących się wzdłuż środkowego i dolnego biegu Bobru aż do Krosna Odrzańskiego na północy. Najlepiej zachowane odcinki znajdują się w powiecie bolesławickim (na północ od wsi Wierzbowa) i w powiecie żagańskim - odcinek na wysokości wsi Bobrowice oraz w pobliżu wsi Wrzesiny. Według jednej z koncepcji była to konstrukcja o charakterze obronnym wzniesiona za czasów Bolesława Chrobrego. Stąd druga nazwa Wał Chrobrego. Według M. Boryny wał jest znacznie młodszy i był raczej oznaczeniem granicznym i drogą celną.

KRYPTA DAWNYCH MARII

Przed kilkoma miesiącami ekipa antropologów zeszła do podziemnej krypty szprotawskiego kościoła. Otwarto trumny... Spoczywały tutaj zakonnice z zakonu magdalenek. Pierwsza z nich trafiła do krypty w roku 1699, ostatnia u progu XIX wieku. Najmłodsza miała lat 39, najstarsza była dobrze po 80-tce. Skąd to wiadomo? Na każdej z trumien znajdowały się inskrypcje zawierające miana patronów, imię zakonne oraz "cywilne".

Co mają wspólnego z Piastami? Siostry magdalenki pojawiły się na Dolnym Śląsku już w XIII wieku. Pierwszy klasztor magdalenek na ziemiach polskich został ufundowany w Nowogrodźcu nad Kwisą przez św. Jadwigę Śląską i jej małżonka Henryka Brodatego. W Szprotawie zajmowały się zapewne opieką nad biednymi, mogły prowadzić szkoły dla dziewcząt.